اجتماع سبب و مباشر

_{^{چگونگی تعیین خسارت در اجتماع سبب و مباشر}}

همیشه اینطور نیست که خسارت دقیقا مستند به مباشر یا مسبب باشد. در صورتی که خسارت، به واسطه اجتماع مباشر و مسبب حادث می شود یعنی، یکی تلف می کند و دیگری سبب تلغ است. (مثلا یک نفر چاه را حفر می کند و دیگری شخصی را به درون چاه هل می دهد یا یک نفر زمین را لیز میکند و دیگری شخصی را روی آن قسمت زمین هل میدهد).
ممکن است اسباب به 10 علت هم برسد مثلا شخصی با موتور به عابری برخورد می کند و پای عابر آسیب میبیند، وقتی او را به بیمارستان منتقل می کنند دکتر به موقع نمی آید تا به بیمار رسیدگی کند، حال محیط بیمارستان هم آلوده است و دلایل دیگری پیش می آید تا در نهایت به دلیل یک آسیب کوچک باعث فوت بیمار می شود.
در تعدد اسباب در اجتماع سبب و مباشر، اصولا مباشر مسئول است (در مثال زمینی که لیز شده، شخصی که دیگری را هل داده مسئول است) پس اگر سبب و مباشر هر دو باشند؛ جبران خسارت بر عهده مباشر است مگر اینکه سبب اقوی از مباشر باشد. مثلا شخصی دیوانه ای را مسئول و مامور کند که باغ دیگری را آتش بزند؛ اینجا سبب اقوی از مباشر است.

مثال دیگر: الف، ب را هل دهد، ب به ج برخورد کند و دست ج بشکند. الف که مسبب است از مباشر که عامل نزدیکتر است مقدم است و جبران خسارت بر عهده اوست

تشخیص قوت سبب و مباشر نوعی یا عرفی است؛ یعنی قاضی باید قوت آن را تشخیص دهد.
حالت دیگر فرضی است که اثر مباشر و مسبب یکسان است؛ قانونا جبران خسارت بر عهده مباشر است. یعنی اگر مسبب و مباشر هر دو به صورت مساوی شراکت داشته باشند؛ در خسارت مباشر مقصر است اما از حیث منطقی باید معتقد شویم که هرکس به نسبت سهم خود مسئولیت دارد.
ماده 332 قانون مدنی: هرگاه یک نفر سبب تلف مالی را ایجاد کند و دیگری مباشر تلف شدن آن مال بشود مباشر مسئول است نه مسبب، مگر اینکه سبب اقوی باشد، به نحوی که عرفا اتلاف مستند به او باشد.
مطابق با این ماده اصل بر مباشر و اصل بر عامل نزدیکتر است چون زیان دیده عامل نزدیک را می شناسد و نیازی به اثبات تقصیرش ندارد اما اگر بخواهد به مسبب رجوع کند در صورتی حق رجوع دارد که تقصیر مسبب را اثبات کند.